Η στοματική υγεία σε παιδιά και εφήβους μειονοτήτων της Ευρώπης: Βιβλιογραφική ανασκόπηση

Ψαράκη Αμαλία Μαρίνα ¹, Σερεμιδη Κυριακή ²

1. Προπτυχιακή φοιτήτρια Οδοντιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ

2. Επίκουρη καθηγήτρια, Εργαστήριο Παιδοδοντιατρικής, ΕΚΠΑ

Εισαγωγή: Τα τελευταία χρόνια η αύξηση των μειονοτήτων αποτελεί κύριο ζήτημα των Ευρωπαϊκών χωρών. Πρωταρχικός στόχος της παρούσας εργασίας ήταν η αξιολόγηση της υπάρχουσας βιβλιογραφίας σχετικά με την κατάσταση της στοματικής υγείας παιδιών και εφήβων προσφύγων και μεταναστών που καταφεύγουν σε χώρες της Ευρώπης. Δευτερεύων στόχος ήταν η αναφορά στοιχείων για τις ιατρικές παροχές και για τη πρόσβαση στα συστήματα υγείας της εκάστοτε χώρας.

Μεθοδολογία: Από την αρχική αναζήτηση, στη βάση δεδομένων Pubmed, βρέθηκαν 5172 μελέτες. Ύστερα από εξέταση των τίτλων, των περιλήψεων και των πλήρη κειμένων και βάσει των κριτηρίων παρέμειναν 5 μελέτες.

Αποτελέσματα: Η στοματική υγεία των ατόμων αυτών είναι φτωχή και τα ποσοστά εμφάνισης τερηδόνας και περιοδοντίτιδας είναι υψηλά. Καθοριστικό ρόλο για τις επιπτώσεις αυτές διαδραματίζουν ποικίλοι κοινωνικοί, πολιτικοί και οικονομικοί παράγοντες σε κάθε χώρα, οι οποίοι σχετίζονται άμεσα με συνθήκες έντονου άγχους, στρες και αγωνίας στις οποίες υπόκεινται οι πληθυσμοί αυτοί. Συγκεκριμένα, η οικονομική δυσχέρεια, η διαφορετική γλώσσα επικοινωνίας, η ελλιπής ενημέρωση και μόρφωση των συγκεκριμένων πληθυσμών και η πολυπλοκότητα των συστημάτων υγείας αποτελούν τους βασικότερους παράγοντες.

Συμπεράσματα: Η κατάσταση στοματικής υγείας των παιδιών και εφήβων από οικογένειες μεταναστών και προσφύγων της Ευρώπης είναι πιο φτωχή σε σχέση με την αντίστοιχη των μονίμων κατοίκων. Επιπλέον, οι ιατρικές παροχές που προσφέρονται είναι ανεπαρκείς καθώς και η πρόσβαση στο σύστημα υγείας καθίσταται συχνά πιο δύσκολη για τις μειονότητες.

Λέξεις κλειδιά: στοματική υγιεινή, μειονότητες, πρόσφυγες, μετανάστες, τερηδόνα, περιοδοντίτιδα, σύστημα υγείας, οδοντιατρικές μονάδες θεραπείας, ιατρική ασφάλιση.

Oral health status of minority children and adolescents in Europe: Literature review

Psaraki Amalia Marina, Seremidi Kyriaki

Introduction: In recent years, the increase of minorities has been a major issue in European countries. The primary objective of this study was to evaluate the existing literature on oral health status of refugee and immigrant children and adolescents who end up in European countries. A secondary objective was to report data on access to dental services according to the country’s health care system.

Methods: The study was based on articles from the Pubmed database. From the initial search, 5172 studies were found. After screening titles, abstracts and full texts five studies remained, based on the criteria.

Results: Oral health of these people is poor and the rate of dental caries and periodontal disease is high. Various social, political and economic factors in each country play a decisive role in the oral health of its population, which are directly related to conditions of intense anxiety and stress to which these populations are subjected. More specifically, the main factors are the financial distress, the different language, the lack of information and knowledge of minorities and the complexity of health care systems.

Conclusions: The oral health status of immigrant and refugee children and adolescents in Europe is poorer than that of the permanent residents. In addition, the medical benefits, which are offered, are inadequate and the access to the health care system is limited.

Key words: oral health, minorities, refugees, immigrants, dental caries, periodontitis, health care system, dental treatment units, health insurance.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Οι μειονότητες αποτελούν παγκόσμιο φαινόμενο μέχρι και σήμερα κυρίως για λόγους κοινωνικούς, πολιτικούς και οικονομικούς¹. Ο όρος μειονότητες αφορά ένα μέρος του πληθυσμού μιας χώρας που διαφέρει ως προς συγκεκριμένα ειδικά χαρακτηριστικά, όπως είναι η καταγωγή, η θρησκεία και η γλώσσα, από το μεγαλύτερο αριθμητικά τμήμα αυτού του πληθυσμού. Οι μετανάστες, οι πρόσφυγες και οι αιτούντες άσυλο αποτελούν ξεχωριστές ομάδες μειονοτήτων. Στην πρώτη ομάδα ανήκουν τα άτομα με διαφορετική εθνικότητα, που έχουν γεννηθεί σε ξένη χώρα, που ο ένας τουλάχιστον γονέας είναι αλλοδαπός ή γεννημένος σε άλλη χώρα ή άτομα που έχουν επιλέξει να διαμένουν μόνιμα σε ξένη χώρα. Οι πρόσφυγες και οι αιτούντες άσυλου αποτελούν αλλοδαπά άτομα που αναζητούν νέα χώρα διαμονής και προστασία από κινδύνους της χώρας από όπου κατάγονται. Οι κίνδυνοι αυτοί αφορούν στη χώρα προέλευσής τους και συνήθως την καταδίωξη τους για λόγους κοινωνικούς, πολιτικούς, φυλετικούς, θρησκευτικούς. Η βασική διαφορά μεταξύ προσφύγων και ατόμων που αιτούνται άσυλο έγκειται στο γεγονός ότι οι δεύτεροι δεν έχουν αναγνωριστεί νόμιμα ακόμη ως πρόσφυγες από το κράτος που ζητούν το άσυλο¹.

Ο συνολικός αριθμός προσφύγων και μεταναστών που καταφεύγουν στην Ευρώπη φαίνεται να έχει ανοδική τάση τα τελευταία χρόνια^1,2. Μάλιστα, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), οι πρόσφυγες είχαν αυξηθεί κατά 35% στα τέλη του 2022^1,2. Βασικό αίτιο της συγκεκριμένης αύξησης αποτέλεσε ο πόλεμος στην Συρία, την Παλαιστίνη και το Ιράκ³.

Η κατάσταση της γενικής υγείας και κατ’ επέκταση της στοματικής υγείας των μειονοτήτων ποικίλει τόσο μεταξύ των ατόμων που ανήκουν σε αυτές όσο και μεταξύ μειονοτήτων διαφορετικών χωρών¹. Πιο συγκεκριμένα, φαίνεται πως ο αριθμός τερηδονισμένων και εμφραγμένων δοντιών αλλά και δοντιών που χάθηκαν είναι μεγαλύτερος στα άτομα που ανήκουν στις μειονότητες σε σχέση με τους μόνιμους κάτοικους.¹ Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι παρά την κακή στοματική υγιεινή τα άτομα που ανήκουν σε μειονότητες επισκέπτονται λιγότερο συχνά τον οδοντίατρο, κυρίως σε επείγουσες ή οξείες καταστάσεις, και δεν εισάγονται συχνά σε προληπτικά προγράμματα οδοντιατρικής φροντίδας⁴.

Τα παραπάνω πιθανόν να οφείλονται στο γεγονός ότι οι πρόσφυγες και οι μετανάστες φτάνοντας στην χώρα υποδοχής αντιμετωπίζουν προκλήσεις επιβίωσης καθώς και δυσκολίες όσον αφορά την την εύρεση εργασίας και την εξυπηρέτησή τους από τις κρατικές υπηρεσίες, όπως το σύστημα υγείας⁴. Παράγοντες που οδηγούν στην παραμέληση της στοματικής υγιεινής αποτελούν η έλλειψη γνώσεων για την φροντίδα της στοματικής κοιλότητας, η δυσκολία επικοινωνίας-εκμάθησης της νέας γλώσσας, η οικονομική δυσχέρεια, η απουσία κοινωνικού πλαισίου υποστήριξης όπως συγγενείς και φίλοι, η υιοθέτηση μη υγιεινών συνηθειών δίαιτας, και η απουσία ιατρικής ασφάλισης^{5, 6}. Σχετικά με το κρατικό σύστημα υγείας γίνεται αντιληπτό πως σε κάθε ευρωπαϊκή χώρα η νομοθεσία είναι διαφορετική. Κατ’ επέκταση το ίδιο συμβαίνει και με την οδοντιατρική υγεία και την οδοντιατρική κάλυψη από το κράτος. Διακρίνοντας την πληρωμή των οδοντιατρικών δαπανών ανάλογα από το αν προέρχονται από το κράτος, το άτομο ή από εθελοντική κάλυψη, χώρες όπως η Γερμανία, η Αυστρία, η Σλοβακία, η Τσεχία κι η Σλοβενία διαθέτουν υψηλό ποσοστό κάλυψης των εξόδων αυτών από το κράτος⁷. Αντίθετα, σε χώρες όπως η Ελλάδα, η Ισπανία, η Δανία, η Ελβετία το ποσοστό δημόσιας κάλυψης των οδοντιατρικών δαπανών είναι πολύ χαμηλό, καθώς αυτές καλύπτονται αποκλειστικά από τον πολίτη⁷. Το καθήκον των κλινικών στην περίπτωση των μειονοτήτων καθίσταται πιο πολύπλοκο. Οι ίδιοι οφείλουν να γνωρίζουν τις πολιτισμικές διαφορές των μεταναστών και προσφύγων που έρχονται σε επαφή και να αναγνωρίζουν την συναισθηματική τους κατάσταση. Παράλληλα, οι κλινικοί πρέπει να είναι ικανοί να επικοινωνούν με τις μειονότητες, να παρέχουν κλίμα ασφάλειας και να τις εκπαιδεύουν με στόχο την υιοθέτηση υγιεινών συνηθειών που σχετίζονται με την στοματική υγεία και την ανάδειξη της σημασίας της πρόληψης. Συνεπώς, ο ρόλος των κλινικών στις συνθήκες αυτές καθίσταται αναβαθμισμένος⁴.

Τα τελευταία χρόνια διεξάγονται όλο και περισσότερες έρευνες που αφορούν το επίπεδο στοματικής υγείας των μεταναστών και των προσφύγων. Βασικός σκοπός των ερευνών αυτών είναι αφενός η αναγνώριση των κύριων νοσημάτων που υπάρχουν στην στοματική κοιλότητα και των παραγόντων που τις προκαλούν και αφετέρου η εύρεση πιθανών λύσεων που θα μειώσουν τα αυξημένα ποσοστά παραμέλησης της. Οι περισσότερες από αυτές συμφωνούν πως η στοματική υγεία των προσφύγων και των μεταναστών είναι σημαντικά πιο φτωχή, παρόλο που σημειώνεται πως μακροπρόθεσμα οι μειονότητες αλλάζουν απόψεις, συμπεριφορές, συνήθειες και αξίες υιοθετώντας νέες που συμβαδίζουν με τις αντίστοιχες των μόνιμων κατοίκων⁴.

Στόχος λοιπον της παρούσας μελέτης είναι να καταγράψει και να αξιολογήσει την υπάρχουσα βιβλιογραφία αναφορικά με την κατάσταση της στοματικής υγείας παιδιών και εφήβων προσφύγων και μεταναστών που καταφεύγουν σε χώρες της Ευρώπης. Δευτερεύοντες στόχοι είναι η καταγραφή των πιθανών παραγόντων κινδύνου που σχετίζονται με αποκλίσεις στους βασικούς δείκτες στοματικης υγιεινής του πληθυσμού αυτού σε σχέση με το γενικό πληθυσμό της εκάστοτε χώρας καθώς και η αξιολόγηση της πρόσβασης στις αντίστοιχες υπηρεσίες υγείας.

ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΣ

Το υλικό της μελέτης προήλθε από ανασκόπηση της υπάρχουσας βιβλιογραφίας στη βάση δεδομένων PubMed για άρθρα γραμμένα στα αγγλικά χωρίς χρονικό περιορισμό. Τα κριτήρια επιλογής ήταν μελέτες που αφορούσαν παιδιά και έφηβους, μετανάστες και πρόσφυγες στην Ευρώπη, και κατέγραφαν την στοματική υγεία των παιδιών και των ενηλίκων και την πρόσβασή τους στις υπηρεσίες υγείας. Μελέτες που αφορούσαν μειονότητες που μετακινήθηκαν σε χώρες εκτός Ευρώπης ή κατέγραφαν άλλες ανάγκες πέραν των οδοντιατρικών εξαιρέθηκαν. Εξαιρέθηκαν επίσης και βιβλιογραφικές ή συστηματικές ανασκοπήσεις και αναφορές περιστατικών. Οι λέξεις κλειδιά που χρησιμοποιήθηκαν ήταν: oral health, minorities, immigrants, migrants, refugees, asylum seekers, dental health, dental decay, missing and filled teeth, periodontitis, national health system, social support, health insurance, access to dental health care, oral health providers.

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ

Από την αρχική αναζήτηση βρέθηκαν 5172 μελέτες, από τις οποίες αποκλείστηκαν περίπου 4948 είτε γιατί αφορούσαν μετανάστες στην Αμερική (n=1517) και την Αυστραλια (n=302), είτε γιατι δεν κατέγραφαν οδοντιατρικές ανάγκες (n=2199) και δεν αφορούσαν πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας (n=930). Τελικά, τα άρθρα που κάλυπταν επαρκώς το θέμα, τηρούσαν τα κριτήρια που αναφέρθηκαν και συμπεριελήφθησαν στην παρούσα εργασία ήταν 5.

Τα βασικά χαρακτηριστικά των μελετών συνοψίζονται στον Πίνακα 1. Πιο συγκεκριμένα, αφορούσαν μειονότητες που κατέφυγαν στην Γερμανία (n=2), στην Ιταλία (n=1) και στην Ισπανία (n=2). Το δείγμα κυμαινόταν από 198 - 819 άτομα, ηλικίας 1-17 ετών και χωρίς μεγάλες διακυμάνσεις στην κατανομή ως προς το φύλο.

Όλες οι μελέτες κατέγραψαν το επίπεδο στοματικής υγείας των μειονοτήτων και τη δυνατότητα πρόσβασης τους στις υπηρεσίες υγείας σε σχέση με τους μόνιμους κατοίκους. Ο προσδιορισμός της κατάστασης της στοματικής υγείας στις συγκεκριμένες μελέτες γινόταν με την καταγραφή της τερηδόνας (n=4), της περιοδοντικής νόσου (n=1), της ανάγκης θεραπείας (n=1), των συνηθειών στοματικής υγιεινής (n=2) ή τον συνδυασμό αυτών. Αντίστοιχα, αναφορικά με την πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας σημειώνονταν οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι μειονότητες σε σχέση με τους μόνιμους κατοίκους των αντίστοιχων χωρών.

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα, και οι 5 μελέτες καταλήγουν στο συμπέρασμα πως η κατάσταση της υγείας της στοματικής κοιλότητας των μειονοτήτων είναι σαφώς χειρότερη και πιο επιβαρυμένη από τους μόνιμους κατοίκους των χωρών της Ευρώπης (Πίνακας 2).

A. Τερηδόνα

Από τις 4 μελέτες που συγκρίνουν την ύπαρξη ή όχι τερηδονισμένων δοντιών για τον προσδιορισμό του γενικού επιπέδου στοματικής υγείας^9,10,11,12, όλες καταλήγουν στο συμπέρασμα πως η τερηδόνα είναι συχνότερη στους πρόσφυγες και τους μετανάστες. Οι Ferrazzano και συν το 2019¹¹ μάλιστα έδειξαν ότι τα ποσοστά τερηδονισμένων δοντιών κυμαίνονταν περίπου στο 77,55% στις μειονότητες σε σχέση με τα χαμηλότερα ποσοστά στους μόνιμους κάτοικους των χωρών που ήταν 55.9%. Επιπλέον, οι ίδιοι σε δεύτερη μελέτη το 2022¹² έδειξαν στατιστικά σημαντική διαφορά στα ποσοστά τερηδοντισμένων δοντιών και στον δείκτη DMFT των μεταναστών (71%, 3,68) σε σχέση με τα αντίστοιχα των μόνιμων κατοίκων (52%, 3,10). Η κατανομή της μέσης τιμής στις διάφορες ηλικιακές ομάδες ποικίλει, με την μελέτη των Ala ni et al. () να καταγράφουν υψηλότερες τιμές στις μικρότερες ηλικίες ενώ οι Ferrazzano και συν () κατέγραψαν οριακά υψηλότερα ποσοστά στα παιδιά >12 ετών.

B. Περιοδοντική υγεία

Μία μελέτη συγκρίνει την κατάσταση των περιοδοντικών ιστών. Ειδικότερα, οι Kizi et al το 2023¹⁰ αναφέρουν στην μελέτη τους πως η αιμορραγία των ούλων ήταν συχνή μεταξύ των μετανάστων και ιδιαίτερα στην περιοχή των πρώτων μόνιμων γομφίων τόσο της άνω όσο και της κάτω γνάθου.

Γ. Ανάγκη θεραπείας

Μία μελέτη συγκρίνει την ύπαρξη ή όχι ανάγκης θεραπείας για τον προσδιορισμό του επιπέδου στοματικής υγείας¹¹ και εξηγεί πως υπάρχει μεγαλύτερη και συχνότερη ανάγκη θεραπείας στις μειονότητες. Συγκεκριμένα, οι Ferrazzano και συν. το 2019¹¹ καταγράφουν δείκτη ανάγκης επανορθωτικής θεραπείας (Unmet Restorative Treatment Needs, UΤΝ) 86,3% στα άτομα των μειονοτήτων και 68,4% στους μόνιμους κάτοικους.

Δ. Συνήθειες στοματικής υγιεινής

Οι 2 μελέτες που συγκρίνουν τις συνήθειες των ατόμων που σχετίζονται με την φροντίδα της στοματικής κοιλότητας εξηγούν πως η συχνότητα των συνηθειών αυτών οδηγούν σε χαμηλότερα ποσοστά στοματικής υγείας στα άτομα που ανήκουν σε μειονότητες ^8,10. Οι Ponomarenko και συν το 2023⁸ αναφέρουν χαρακτηριστικά πως κάτω από 50% των μειονοτήτων γνωρίζει ότι χρησιμοποιεί φθοριούχο οδοντόκρεμα ενώ η μέση συχνότητα βουρτσίσματος είναι 1 φορά την ημέρα.

Ε. Πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας

Όλες οι μελέτες υπογραμμίζουν την δυσκολία πρόσβασης των μεταναστών και των προσφύγων στις μονάδες οδοντιατρικής φροντίδας των ευρωπαϊκών χωρών. Βάσει των συγκεκριμένων μελετών, τα εμπόδια που συναντούν είναι η οικονομική δυσχέρεια, η ελλειπής ενημέρωση, η δυσκολία επικοινωνίας, λόγω διαφορετικής γλώσσας, η πολυπλοκότητα των συστημάτων υγείας και η έντονη συναισθηματική κατάσταση στην οποία βρίσκονται. Όσον αφορά την οικονομική δυσχέρεια, οι περισσότερες ομάδες μειονοτήτων δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα για την τακτική επίσκεψη σε ιδιωτικές ή δημόσιες δομές που παρέχουν οδοντιατρική φροντίδα. Συχνά ακόμη και η ιατρική ασφάλεια των ατόμων αυτών, αν υπάρχει, καλύπτει μόνο τις βασικές οδοντιατρικές ανάγκες.

Αναλυτικά, στην πρώτη μελέτη⁸ υπογραμμίζεται κυρίως η οικονομική δυσκολία, οι προκαταλήψεις- αρνητική εικόνα για τον οδοντίατρο και το συνεχόμενο άγχος που βιώνουν τα άτομα των μειονοτήτων. Στην δεύτερη μελέτη⁹ τονίζεται η οικονομική δυσχέρεια, η αγωνία και η ελλιπής ενημέρωση για την σημασία της στοματικής υγείας. Κατ’ αντιστοιχία, στην τρίτη¹⁰ και στην τέταρτη¹¹ επισημαίνεται η οικονομική δυσκολία και η ανάγκη για σωστή ενημέρωση. Τέλος, στην πέμπτη κατά σειρά μελέτη¹² δίνεται έμφαση στην οικονομική κατάσταση των μειονοτήτων, στο μορφωτικό τους επίπεδο και στην έλλειψη γνώσεων σχετικά με την επιβάρυνση της στοματική υγείας από την υιοθέτηση ανθυγιεινών συνηθειών.

Συνεπώς, παρατηρούνται ανισότητες στην είσοδο των ατόμων αυτών στις συγκεκριμένες υπηρεσίες με αποτέλεσμα την παραμέληση της φροντίδας του στόματος και επιδείνωση των υπαρχόντων νοσών.

Πίνακας 1. Βασικά χαρακτηριστικά μελετών

Μελέτη	Χώρα υποδοχής	Χώρα καταγωγής μεταναστών	Δείγμα	Ηλικία	Δείκτης για προσδιορισμό επιπέδου στοματικής υγείας	Πρόσβαση στο σύστημα υγείας- Παράγοντες κινδύνου
1. Ponomarenko M. et al^8	Γερμανία	Ουκρανία	819 πρόσφυγες	>14 ετών	Συνήθειες στοματικής υγιεινής	Οικονομική κατάσταση, κοινωνικοί παράγοντες, γλώσσα επικοινωνίας, πολυπλοκότητα συστήματος
2. Al-Ani A. et al^9	Γερμανία	Κυρίως Συρία, Αφγανιστάν, Ιράκ	544 πρόσφυγες	3-75 ετών	Τερηδόνα	Οικονομική κατάσταση, κοινωνικοί παράγοντες, γλώσσα επικοινωνίας, μορφωτικό επίπεδο, συνθήκες άγχους
3. Kizi G et al^10	Ισπανία	Από 38 διαφορετικές χώρες κυρίως Μαρόκο, Συρία, Παλαιστίνη, Αλγερία	198 παιδιά προσφύγων	1-17 ετών	Τερηδόνα, περιοδοντική νόσος, συνήθειες στοματικής υγιεινής	Οικονομική κατάσταση, κοινωνικοί παράγοντες
4. Ferrazzano GF. et al^11	Ιταλία	Από διάφορες χώρες (δεν υπάρχει διευκρίνιση)	533 370 Ιταλοί 183 μετανάστες	12-14 ετών	Τερηδόνα, ανάγκη θεραπείας	Οικονομική κατάσταση, κοινωνικοί παράγοντες, γλώσσα επικοινωνίας, πολυπλοκότητα συστήματος, μορφωτικό επίπεδο
5. Ferrazzano GF. et al^12	Ιταλία	Από διάφορες χώρες (δεν υπάρχει διευκρίνιση)	301 παιδιά μονίμων κατοίκων 266 παιδιά μεταναστών	3-5 ετών	Τερηδόνα	Οικονομική κατάσταση

Πίνακας 2. Βασικά αποτελέσματα μελετών αναφορικά με νόσους στόματος, ανάγκη θεραπείας και δευτερεύοντες δείκτες

Μελέτη	Τερηδόνα	Περιοδοντική νόσος	Ανάγκη θεραπείας	Συνήθειες στοματικής υγιεινής	Πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας
1. Ponomarenko M. et al^8				Ελλιπής ενημέρωση μεταναστών σχετικά με σωστές συνήθειες στοματικής υγιεινής και χαμηλή συχνότητα εφαρμογής τους (45% των ατόμων γνωρίζει πως χρησιμοποιεί φθοριούχο οδοντόκρεμα)	Εμπόδια στην πρόσβαση φθίνουσα σειρά συχνότητας: έξοδα, διαφορετική γλώσσα, πολυπλοκότητα γερμανικού συστήματος υγείας
3. Kizi G et al^10	Υψηλότερα ποσοστά τερηδονισμένων δοντιών στους μετανάστες	Συχνότερη αιμορραγία στους μετανάστες		Ελλιπής ενημέρωση μεταναστών σχετικά με σωστές συνήθειες στοματικής υγιεινής και χαμηλή συχνότητα εφαρμογής τους
4. Ferrazzano GF. et al^11	DMFT (Μ)3,92 (Π)3,29 *		Μεγαλύτερη ανάγκη θεραπείας σημειώνεται στους μετανάστες UTN (Μ)86,3% (Π)68,4%		Εμπόδια: οικονομική κατάσταση, κοινωνικοί παράγοντες, γλώσσα επικοινωνίας, πολυπλοκότητα συστήματος, μορφωτικό επίπεδο
5. Ferrazzano GF. et al^12	DMFT (Μ)3,68 (Π)3,10 *				Εμπόδια: οικονομική κατάσταση, κοινωνικοί παράγοντες, γλώσσα επικοινωνίας, πολυπλοκότητα συστήματος, μορφωτικό επίπεδο

(Μ: Μειονότητες, Π: Πληθυσμός μόνιμων κατοίκων)

(maxPD: maximall pocket depth)

(*: στατιστικά σημαντικό αποτέλεσμα)

ΣΥΖΗΤΗΣΗ

Η παρούσα μελέτη αξιολογεί τα μέχρι τώρα δεδομένα αναφορικά με το επίπεδο στοματικής υγείας των παιδιών μεταναστών και των προσφύγων που καταφεύγουν στις ευρωπαϊκές χώρες. Τα αποτελέσματα δείχνουν πως η στοματική υγεία των πληθυσμών αυτών είναι πιο φτωχή συγκριτικά με τους μόνιμους κατοίκους των χωρών αυτών, επισημαίνοντας πως οι μειονότητες δυσκολεύονται περισσότερο από τους μόνιμους κατοίκους να κατανοήσουν το σύστημα υγείας της εκάστοτε ξένης χώρας και να λάβουν την βασική οδοντιατρική φροντίδα. Τα αποτελέσματα αυτά συμφωνούν με τα αντιστοιχα από προηγούμενες συστηματικές ανασκοπήσεις που δείχνουν πως το επίπεδο στοματικής υγείας των παιδιών των μειονοτήτων είναι σαφώς χαμηλότερο από το αντίστοιχο των παιδιών μόνιμων κατοίκων της Ευρώπης, ενώ δεν καταλήγει σε συγκεκριμένο αντίστοιχο γενικό συμπέρασμα για τους ενήλικες¹³. Για την σύγκριση μεταξύ των ενήλικων πληθυσμών φαίνεται πως χρειάζεται να πραγματοποιηθούν περισσότερες μελέτες¹³.

Οι ανισότητες αυτές στην στοματική υγεία αντανακλώνται στα υψηλότερα ποσοστά τερηδονικών βλαβών στην ειδική αυτή ομάδα πληθυσμών. Η ανασκόπηση μας έδειξε ότι η τερηδόνα ήταν πιο συχνή μεταξύ των μεταναστών και των προσφύγων, εύρημα που συμφωνεί με αντίστοιχες ανασκοπήσεις που καταλήγουν πως είναι πιο συχνή στα παιδιά μεταναστών και προσφύγων σε σχέση με τα παιδιά μόνιμων κατοίκων της Ευρώπης^13,14. Τα αποτελέσματα της μελέτης συμφωνούν και με τα αποτελέσματα βιβλιογραφικής ανασκόπησης που εξέτασε την στοματική υγεία προσφύγων σε παγκόσμια κλίμακα και έδειξε ότι η τερηδόνα ήταν πιο συχνή στην ειδική αυτή ομάδα ατόμων σε σχέση με τους μόνιμους κατοίκους διαφόρων χωρών¹⁵. Η συχνή αυτή εμφάνιση τερηδόνας πιθανώς σχετίζεται και με την δυσκολία στην πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας της κάθε χώρας το οποίο σημειώνεται σε κάθε μελέτη που εξετάστηκε και παρουσιάζεται στον Πίνακα 2.

Επιβαρυμένες τιμές παρουσιάζονται και στους αντίστοιχους περιοδοντικούς δείκτες. Το εύρημα αυτό συμφωνεί και με ευρήματα άλλων μελετών που υπογραμμίζουν πως τόσο σε παιδιά, όσο και σε ενήλικα άτομα, που ανήκουν σε μειονότητες είναι πιο συχνή η εμφάνιση αιμορραγίας των ούλων, ΟΜΠ και βαθιών θυλάκων^13,14. Και εδώ το εύρημα συμφωνεί και με την βιβλιογραφική ανασκόπηση που εξέτασε την στοματική υγεία των προσφύγων σε παγκόσμια κλίμακα.

Αναφορικά με την ανάγκη θεραπείας, φαίνεται οι μειονότητες να χρήζουν ειδικής θεραπείας και σε αυξημένο ποσοστό. Στο ίδιο συμπέρασμα καταλήγει και άλλη συστηματική ανασκόπηση που εξηγεί ότι ο δείκτης ανάγκης επανορθωτικής θεραπείας UTN είναι αυξημένος στους πληθυσμούς των μειονοτήτων σε σχέση με τους μόνιμους κατοίκους των χωρών¹⁴. Όσον αφορά τις συνήθειες που αφορούν πρακτικές οι παραπάνω μελέτες δείχνουν πως η συχνότητα αυτών στις μειονότητες οδηγεί σε χαμηλότερα ποσοστά στοματικής υγείας. Το εύρημα αυτό συμφωνεί με το εύρημα συστηματικής ανασκόπησης¹³ που έδειξε ότι οι μειονότητες εμφάνισαν μικρότερη συχνότητα βουρτσίσματος των δοντιών, μεγαλύτερη κατανάλωση και ζάχαρης. Η μικρότερη συχνότητα βουρτσίσματος πιθανόν σχετίζεται με ελλειπή ενημέρωση αυτών των ατόμων σχετικά με την στοματική υγεία, ενώ η αυξημένη κατανάλωση ζάχαρης ίσως σχετίζεται με την υιοθέτηση ανθυγιεινών συνηθειών λόγω του έντονου στρες και του οικονομικού και κοινωνικού προφίλ των ομάδων αυτών.

Τέλος, σε όλες τις μελέτες τονίζονται τα διαφορετικά προβλήματα που οδηγούν σε μειωμένη πρόσβαση των μειονοτήτων στο σύστημα υγείας. Η οικονομική ανεπάρκεια των μειονοτήτων, η ανεπαρκής ενημέρωση, η διαφορετική γλώσσα επικοινωνίας, η πολυπλοκότητα του συστήματος υγείας, το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο και οι συνθήκες έντονου στρες αποτελούν τα βασικά τους εμπόδια. Αντίστοιχα, μία συστηματική ανασκόπηση τονίζει την μεγαλύτερη δυσκολία που αντιμετωπίζουν οι μειονότητες σε σχέση με τους Ευρωπαίους πολίτες, παραθέτοντας την οικονομική δυσχέρεια, την ανεργία, την διαφορετική μητρική γλώσσα και την χαμηλότερο μορφωτικό επίπεδο ως εμπόδια¹³. Άλλη συστηματική ανασκόπηση δεν οδηγείται σε συγκεκριμένο συμπέρασμα που να αφορά όλες τις ευρωπαϊκές χώρες αφού εξηγεί ότι συχνά υπάρχουν διακυμάνσεις, ενώ επισημαίνει ότι το διαφορετικό εθνικό υπόβαθρο, το χαμηλό εισόδημα και η κοινωνική τάξη μπορούν να θεωρηθούν παράγοντες κινδύνου για εμφάνιση πιο φτωχής στοματικής υγείας¹⁴. Πιθανώς η συγκεκριμένη ανασκόπηση δεν οδηγείται σε συγκεκριμένο γενικό συμπέρασμα επειδή κάθε άτομο επηρεάζεται σε διαφορετικό βαθμό από τους παράγοντες και επειδή κάθε χώρα μπορεί να διαθέτει διαφορετική νομοθεσία ως προς το σύστημα υγείας και την πρόσβαση των μειονοτήτων σε αυτό. Η βιβλιογραφική ανασκόπηση που εξέτασε το επίπεδο στοματικής υγείας των προσφύγων σε παγκόσμια κλίμακα, τονίζει ότι η πρόσβαση των προσφύγων στις υπηρεσίες οδοντιατρικής φροντίδας είναι δυσκολότερη σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό, που οδηγεί όπως αναφέρεται τους πρόσφυγες να αναζητούν οδοντιατρική φροντίδα μόνο σε επείγοντα περιστατικά¹⁵.

Τέλος, και στην Ελλάδα η δημόσια οδοντιατρική κάλυψη είναι ανεπαρκής⁷. Τα τελευταία χρόνια όμως σύμφωνα με το United Nations High Commissioner for Refugees (UNHCR) τα άτομα των μειονοτήτων μπορούν να επισκεφθούν συγκεκριμένα νοσοκομεία, δημοτικά ιατρικά κέντρα, κέντρα φιλοξενίας και ορισμένα ιατρικά κέντρα υπό την λειτουργία των Μη Κερδοσκοπικων Οργανώσεων για την παροχή οδοντιατρικής θεραπείας¹⁶.

ΣΥΜΠEΡΑΣΜΑ

Συμπερασματικά, οι πρόσφυγες και οι μετανάστες που καταφεύγουν στις ευρωπαϊκές χώρες είναι πιθανό να εμφανίζουν πιο φτωχή στοματική υγεία σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό των αντίστοιχων χωρών. Η πρόσβαση των μειονοτήτων αυτών στις υπηρεσίες οδοντιατρικής φροντίδας είναι επίσης περιορισμένη και δυσκολότερη σε σχέση με τους μόνιμους κατοίκους γεγονός που εντείνει το πρόβλημα. Η στοματική υγεία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την γενική υγεία του ατόμου κατ’ επέκταση, περαιτέρω παραμέληση της πρώτης μπορεί να οδηγήσει και στην εμφάνιση προβλημάτων στην γενική υγεία των μειονοτήτων. Συνεπώς, είναι ζωτική η ανάγκη για ευκολότερη πρόσβαση των μειονοτήτων στα συστήματα υγείας των εκάστοτε χωρών και για επαρκή ενημέρωση σχετικά με την οδοντιατρική φροντίδα αλλά και την αξία της.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Pabbla A, Duijster D, Grasveld A, et al Oral Health Status, Oral Health Behaviours and Oral Health Care Utilisation Among Migrants Residing in Europe: A Systematic Review. J Immigr Minor Health. 2021 Apr;23(2):373-388.
2. Global Trends Report 2022 | UNHCR
3. Kizi G, Raquel Barata A, Ventura I, Flores-Fraile J, Ribas-Perez D, Castaño-Seiquer A. Oral Health in migrants children in Melilla, Spain. Children (Basel). 2023 May 16;10(5):888.
4. Van Dam L, Diab E, Johnson J. Canadian immigrants' oral health and oral health care providers' cultural competence capacity. Can J Dent Hyg. 2024 Feb 1;58(1):34-47.
5. Salim NA, Tiwari T. Migrant and refugee Oral Health. Community Dent Health. 2021 Feb 25;38(1):3-4.
6. Dahlan R, Ghazal E, Saltaji H, Salami B, Amin M. Impact of social support on oral health among immigrants and ethnic minorities: A systematic review. PLoS One. 2019 Jun 20;14(6):e0218678.
7. https://iris.who.int/bitstream/handle/10665/355605/HiT-24-2-2022-eng.pdf (τελευταία αναζήτηση 30/12/2024)
8. Ponomarenko M, Kaifie A. Oral health, stress and barriers accessing dental health care among war-affected Ukrainian refugees in Germany. BMC Oral Health. 2023 Oct 27;23(1):804.
9. Al-Ani A, Takriti M, Schmoeckel J, Alkilzy M, Splieth CH. National oral health survey on refugees in Germany 2016/2017: caries and subsequent complications. Clin Oral Investig. 2021 Apr;25(4):2399-2405.
10. Kizi G, Raquel Barata A, Ventura I, Flores-Fraile J, Ribas-Perez D, Castaño-Seiquer A. Oral Health in migrants children in Melilla, Spain. Children (Basel). 2023 May 16;10(5):888.
11. Ferrazzano GF, Cantile T, Sangianantoni G, Ingenito A, Rengo S, Alcidi B, Spagnuolo G. Oral health status and Unmet Restorative Treatment Needs (UTN) in disadvantaged migrant and not migrant children in Italy. Eur J Paediatr Dent. 2019 Mar;20(1):10-14.
12. Ferrazzano GF, Di Benedetto G, Caruso S, Di Fabio G, Caruso S, De Felice ME, Gatto R. Experience and Prevalence of Dental Caries in Migrant and Nonmigrant Low-SES Families' Children Aged 3 to 5 Years in Italy. Children (Basel). 2022 Sep 14;9(9):1384.
13. Pabbla A, Duijster D, Grasveld A, Sekundo C, Agyemang C, van der Heijden G. Oral Health Status, Oral Health Behaviours and Oral Health Care Utilisation Among Migrants Residing in Europe: A Systematic Review. J Immigr Minor Health. 2021 Apr;23(2):373-388.
14. Lauritano D, Moreo G, Carinci F, Campanella V, Della Vella F, Petruzzi M. Oral Health Status among Migrants from Middle- and Low-Income Countries to Europe: A Systematic Review. Int J Environ Res Public Health. 2021 Nov 20;18(22):12203.
15. Banihashem Rad SA, Esteves Oliveira M, Maklennan A, Castiglia P, Campus G. Higher prevalence of dental caries and periodontal problems among refugees: A scoping review. J Glob Health. 2023 Sep 15;13:04111.
16. Πρόσβαση στην Υγειονομική Περίθαλψη - UNHCR Ελλάδα (τελευταία αναζήτηση 30/12/2024)